مهدیس امیری
آیت الله مکارم شیرازی از منتقدان سخن علی جنتی درباره تکخوانی زنان است
پس از گذشت چند روز از انتشار خبر حضور وزیر ارشاد در جشنی که در آن یک خواننده زن آواز خوانده بود، وزارت ارشاد طی بیانیه ای رسمی این موضوع را تکذیب کرد و آن را ” نوعی خبرسازی مجعول” خواند. علی جنتی، وزیر ارشاد، نیز در حاشیه نشست هیئت دولت، حضور در چنین مراسمی را رد کرد و با این حال افزود: “در مورد حرمت تکخوانی خانم‌ها اتفاق نظری در بین مراجع نیست، در واقع اگر مفسده انگیز نباشد اشکالی ندارد.”
این بار دوم در یک ماه گذشته است که وزیر ارشاد از امکان فقهی تکخوانی زنان در حضور مردان سخن می گوید- سخن کم سابقه ای که هم امیدواری اهالی هنر و هم مخالفت های سرسختانه اصولگرایان بر سر شکستن تابوی بزرگ آواز زنانه در جمهوری اسلامی ایران را برانگیخته است.
خاموشی زنان و ‘زمستان’ ۳۴ ساله موسیقی ایران
نخستین اظهار نظر علی جنتی در این مورد هنگامی صورت گرفت که داریوش پیرنیاکان، دبیر خانه موسیقی پس از اعتراض به ممنوعیت صدای زنان ناچار به استعفا شد.
آقای پیرنیاکان که در حضور علی مرادخانی، معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در جشن خانه موسیقی سخن می گفت، به تندی از “زمستانی” که در ۳۴ سال پس از انقلاب در عرصه موسیقی حاکم شده است انتقاد کرده بود.
بیشتر بخوانید: کلیک جشن خانه موسیقی، مراسمی که سیاسی شد
او با اشاره به اینکه نیمی از هنرمندان موسیقی زن هستند، یکی ” از خواسته‌ای مهم خانه موسیقی” را پخش شدن صدای زنان دانست و افزود “فقها باید پاسخگو باشند که چرا می‌گویند موسیقی حرام است؟”
اختلاف نظر فقهی آیت الله‌ها خامنه ای و مکارم
- آیت‌الله خامنه‌ای
سوال: گوش‌دادن به صداى زن هنگامى که شعر و غیر آن را با آهنگ و ترجیع مىخواند اعم از اینکه شنونده، جوان باشد یاخیر، مذکر باشد یا مؤنث چه حکمى دارد؟ و اگر آن زن از محارم باشد، حکم آن چیست؟
جواب: اگر صداى زن به‌صورت غنا نباشد و گوش‌دادن به صداى او هم به قصد لذت و ریبه نباشد و مفسدهاى هم بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد و فرقى بین موارد فوق نیست.
- آیت الله مکارم
سوال: شنیدن صدای آواز زن برای مرد نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: حرام است.
خبرگزاری های اصولگرا از جمله فارس این اظهارات را “عجیب” خواندند و از اینکه نماینده دولت در این جلسه هیچ عکس العملی نسبت به آن نشان نداد انتقاد کردند.
هنگامی که خبرنگاران از علی جنتی در مورد استعفای آقای پیرنیاکان پرسیدند، با این پاسخ مواجه شدند: “طبق نظر مراجع، اگر صدای تک‌خوان‌ها موجب مفسده نباشد، ایرادی ندارد و برخی از مراجع در این باره چنین نظری دارند”.
آیت الله مکارم شیرازی از جمله مراجعی بود که علیه این سخنان موضع تندی گرفت.
به گزارش خبرگزاری قرآن (ایکنا) او ضمن بی سابقه خواندن مطرح شدن چنین موضوعاتی گفت: ” این افراد جسور شده اند” و بی آنکه از پیرنیاکان نامی ببرد گفت: ” عده ای آمده اند و در مغالطه ای آشکار گفته اند که فقها دلیلی ندارند برای اینکه صدای زن نباید پخش شود و چرا علما و فقها می گویند خواننده زن نباشد؛ این طرز سخن گویی سابقه ندارد. ”
آقای مکارم شیرازی که پیش از آغاز درس خارج فقه خود و در مسجد اعظم قم سخن می گفت، دادن چنین فتوایی را خارج از صلاحیت ” یک خواننده و نوازنده ” دانست و هشدار داد “وزارت ارشاد بداند تکرار این کارها سبب می‌شود که مردم فاصله بگیرند.”
مفید کیایی نژاد، از اعضای کمسیون فرهنگی مجلس، نیز از دیگر کسانی بود که علیه این اظهار نظر موضع گرفت و تنها “علمای دین” را در این امر ذی صلاح دانست. وی با اشاره به تلاش شبکه های ماهواره ای برای از میان بردن قبح خوانندگی زنان به “تهران پرس” گفت: ” توقع ما از وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی این بود که در این مسئله مسئولانه تر عمل می کردند و از اظهار نظرهای غیر کارشناسی خودداری می کردند کما این که اخیرا صحبت‌هایی هم از سوی اطرافیان ایشان در خصوص احیای کنسرت‌های بانوان در شهرستان ها می شود که در این خصوص مسئولانه عمل نشده است. ”
‘تشخیص برعهده شنوندگان است’
محمد جواد اکبرین، پژوهشگر دینی ضمن تایید وجود اختلاف نظر بر سر آواز خوانی زنان می گوید: “چه از فقهای قدیم و چه در میان فقهای معاصر این رای طرفداران قابل توجهی دارد که صدای زن اگر موجب مفسده یا به وجود آمدن یکی فضای نامناسب اخلاقی در جامه نباشد، گوش دادن به آن بلامانع است.”
آقای اکبرین ضمن اشاره به اینکه حکومت نمی تواند نظر تمام فقیهان را تامین کند، به ماجرای حلال اعلام شدن بازی شطرنج توسط آیت الله خمینی اشاره می کند. به گفته او، آیت الله خمینی شطرنج را به عنوان یک بازی فکری از “قمار” تفکیک کرد و رای به مجاز بودن این بازی به شرط عدم شرط بندی بر سر نتیجه آن داد.
آقای اکبرین می گوید: “آقای خمینی هم علیرغم اینکه نظرات متعددی در باب شطرنج وجود داشت یک نظر نهایی متناسب با مصلحت جامعه و متناسب با شرایط جدید داد … این کار را ما می توانیم در حوزه موسیقی هم انجام بدهیم. اگر ما برای حل مشکل به همان سیره آقای خمینی هم رجوع کنیم، می شود یک رای وجود داشته باشد در باب صدای زنان و آن هم اینکه اگر مفسده ای ایجاد نمی کند مجاز باشد که ظاهرا رای آقای خامنه ای هم به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران همین است”.
این پژوهشگر دینی معتقد است در این مرحله کار فقیه به آخر می رسد، زیرا وظیفه او تنها “تشخیص موضوع است و نه تشخیص مصداق”، در نتیجه تشخیص مفسده برانگیز بودن یا نبودن صدای یک خواننده زن بر عهده شنوندگان آن و جامعه است و نیازی به دخالت دولت و فقها در این امر نیست.
در هنگام مطرح شدن علی جنتی به عنوان گزینه ای برای تصدی وزارت ارشاد، تحصیلات حوزوی وی و ملاقاتش با علمای قم مورد تاکید بسیار قرار گرفته بود تا به طیف اصولگرا اطمینان داده شود در زمان وزرات او با نوآوری هایی از این دست مواجه نخواهند شد، تا جایی که بسیاری در طیف مقابل نگران بودند مبادا آقای جنتی با توجه به پیشینه اش سیاست های فرهنگی سخت گیرانه ای را در پیش بگیرد.
اما با توجه به عکس العمل های رسانه های اصولگرا و روحانیان، این اظهار نظر وزیر ارشاد ممکن است که اقدام های متقابل و واکنش های مفصل تری را در پی داشته باشد.
سایت رجا نیوز اخیرا هشدار داد: “ادامه روندی اینچنینی در حوزه فرهنگ که این روزها خبرهای مشابه آن از سازمان سینمایی و برخی معاونت های دیگر ارشاد نیز به گوش می رسد، واکنش های جدی تری را هم در پی خواهد داشت و بر این اساس، دیگر سوابق حوزوی وزیر ارشاد یا ارتباط گیری با دفاتر مراجع عظام تقلید در قم نیز تاثیری بر این واکنش ها نخواهد گذاشت.”